Szczerbiec – miecz koronacyjny

Legendarny obosieczny miecz Szczerbiec, który brał udział w koronacji wielu polskich królów znajduje się w Polsce na Wawelu. Był on jednym ze skarbów, który szczególnie chcieli zdobyć wszyscy zaborcy, albowiem był on symbolem wielkości Państwa Polskiego. Po długich latach poszukiwań, w 1795 roku, udało się go odnaleźć i zrabować właśnie Prusakom. Nigdy nie dowiemy się dlaczego przetrwał, ponieważ znajdujące się z nim insygnia królewskie zostały niestety przetopione na monety. Niemal takie samo niebezpieczeństwo stało po stronie Niemców w czasie Drugiej Wojny Światowej, albowiem Niemcom również zależało na zatarciu śladów polskości. Udało się jednak ukryć szczerbiec przed okupantem i wywieźć go do Kanady. Tam, w depozycie bankowym spokojnie przeczekał czas wojny i okupacji. W 1959 roku powrócił do Polski i został umieszczony na Wawelu, gdzie przebywa do dziś. Przez wszystkie wieki brał udział w największych wydarzeniach dziejących się w Polsce.

Miecz koronacyjny – legenda szczerbca

Według legendy i przekazów szkolnych, Bolesław Chrobry, zaraz po pokonaniu Jarosława Mądrego, 14 sierpnia 11800 roku wjechał triumfalnie do Kijowa i uderzył mieczem w złotą bramę na znak zwycięstwa. Dwieście lat później kronika polska uzupełnia ów opis następująco: z tego uderzenia miecz doznał małej blizny, która to blizna zowie się po polsku szczerbina i dlatego szczerbiec się nazywa. Scenę tę starał się odwzorować mistrz Jan Matejko na obrazie „Bolesław Chrobry ze Świętopełkiem przy złotej bramie w Kijowie”. Na obrazie widać moment zaraz przed tym, jak Bolesław uderza szczerbcem w bramę, a zarazem moment przed wyszczerbieniem tego miecza. Marcello Bacciarelli natomiast, dysponując oryginalnym szczerbcem wypożyczonym przez króla Augusta Stanisława Poniatowskiego, przedstawił na swym obrazie chwile po uszczerbieniu koronacyjnego miecza.  Szczerba pokazana na tym obrazie znajduje się niezwykle wysoko, a co za tym idzie, Chrobry musiał uderzyć wysoko i z dużą siłą zważywszy, że ubytek jest dość spory. Logiczniej jednak było by uderzyć dużo niżej, by podkreślić symbolikę, niźli mieć chęć zniszczenia bramy.

Szczerbiec nie uszczerbiony ?

Kijów za czasów panowania Bolesława Chrobrego był sporym, warownym miastem. Wstępu do niego strzegły zarówno mury miejskie, jak i bramy. Nie było tam jednak złotej bramy za życia rzeczonego władcy. Została ona wybudowana dopiero dwanaście lat po śmierci Bolesława Chrobrego. Analizując autentyczny miecz, zwany szczerbcem widzimy, że zarówno Jana Matejko, jak i Marcello Bacciarellego poniosła fantazja przy ukazywaniu wizerunku samego szczerbca, albowiem nie ma na nim uszkodzenia ani wyżej, jak sugerował Bacciarello, ani nie ma go w niższej części głowni, jak przedstawił to Jan Matejko. Analizy bronioznawców wykazują, że po pierwsze ubytku nigdy nie było na szczerbcu, a po drugie i najważniejsze, koronacyjny miecz zwany szczerbcem wykuty został na przełomie XII i XIII wieku, a więc co najmniej dwieście lat po śmierci Bolesława Chrobrego. Skąd zatem mógł wziąć się ten błąd? Najprawdopodobniej związany był z nieustającą tęsknotą za Chrobrym szczególnie podczas trwania okresu rozbicia dzielnicowego, kiedy potrzebny był tak wielki i dzielny bohater, jak Bolesław Chrobry.

Szczerbiec – co wiemy na pewno

Po raz pierwszy został użyty do koronacji przez Władysława Łokietka w 1320 roku, a potem towarzyszył podczas intronizacji władców aż do Stanisława Augusta Poniatowskiego. Konsternacja nadchodzi w momencie, gdy zdamy sobie sprawę z faktu, że szczerbiec nie został de facto wykuty dla Władysława Łokietka, lecz dla bliżej nieokreślonego Bolesława. Ten fakt zmylił średniowiecznych autorów kronik na tyle, by w zapiskach swych podali, iż szczerbiec wykuto za czasów życia Bolesława Chrobrego.

Według rysunku bibliotekarza Jacka Przybylskiego z 1792 roku, czyli zanim szczerbiec został skradziony, można zauważyć na rękojeści miecza obecność dwóch intrygujących blaszek, które wskazywały na właściciela, będącego księciem o imieniu Bolesław. Obydwie blaszki zostały usunięte w XIX wieku przez Prusaków najprawdopodobniej w celu zatarcia wszelkich śladów polskości. Do dziś możemy zatem jedynie spekulować o prawdziwym właścicielu koronacyjnego miecza zwanego szczerbcem.